Atletik performansı etkileyen çok çeşitli virüs ve bakterilerin oluşturduğu hastalıkların yanında, bulaşıcı olmayan ve enfeksiyöz hastalık sayılmayan rahatsızlıklar da bulunur. Solunum sisteminin düzenli çalışmasını engelleyen ve atın hızını azaltarak performansını düşüren bu hastalıklar, non - enfeksiyöz olarak adlandırılırlar. Bu durumda hastalığa yol açan virüs, bakteri veya mantar gibi canlı bir organizma yoktur. Fakat bu tip olaylar da yaygın görülebilir ve her yaştaki yarış atının sağlığını bozarak kendini gösterir. Örneğin yangısal solunum hastalığında alerjik maddeler, solunum havasındaki küçük partiküller, zararlı gazlar, kirli havadaki atık maddeler ve toksik dumanlar solunum yollarındaki dokulara yapışarak mukus denilen salgının üretilmesine neden olurlar. Solunum sistemine giren mikroskobik boyuttaki yabancı maddeler, mukus salgısı ile tutularak yakalanmış olurlar. Böylece solunum sistemi içinde yayılmaları engellenir. Endoskopide, soluk borusunda bol miktarda köpüklü mukus görülür. Hava kanallarında hiperaktivite adı verilen, çeşitli dış uyarılara karşı aşırı tepki oluşmuştur. Solunan havanın geçtiği organlar esnek yapıları sayesinde kolayca daralıp genişleyebilirler. Zararlı gaz, toz veya duman gibi maddelere karşı savunma amacıyla dokuların duyarlılığı artar. En küçük uyarıda bile, aşırı tepki vererek bronşlar daralır ve hava geçişi azalır. Taylarda ve genç atlarda bu reaksiyon, antrenmanda düşük performans olarak ortaya çıkar. Başlıca nedeni olarak çevresel faktörlerin rol oynadığı bildirilmektedir. Nefes darlığı olarak adlandırabileceğimiz rahatsızlığa yarış atlarında da rastlanır. Çoğunlukla organik tozların tetiklediği alerjik hava kanalları hastalığıdır. Genetik yatkınlık da olayın alevlenmesine yardımcı olur. Bronşların büzülmesi ile havanın geçtiği kanallar daralır ve çok miktarda mukus salgılanır. Egzersiz yapamamak ve isteksiz olmaktan başka, dinlenme anında bile güç soluk almaya kadar çok farklı klinik bulgular vardır. Bunlar arasında kuru veya balgamlı öksürük, antrenmana karşı direnmek, solunum sayısının artması, burun deliklerinin genişlemesi ve her soluk alıp verişte belirgin şekilde açılıp kapanmaları sayılabilir. Zor soluk alıp verildiği durumlarda, solunum hareketi karın kaslarının kasılıp gevşemesi ile dışardan izlenebilir. Yem, ot veya yataklıktaki toz ve benzeri antijenlerin solunan havaya karışması ile bu rahatsızlık tetiklenir. Alt solunum yollarında kasılmalara neden olur. Bronşiyol ve alveollerde (kılcal damarlar ile bağlantılı olup oksijen ve karbondioksidin geçiş yaptığı çok küçük odacıklar) kronik değişimlerden ve salgılanan mukustan dolayı hava geçişi aksar. Havada uçuşan ve protein yapısında olan antijenlere karşı atın bağışıklık sistemi, bunları zararlı madde olarak tanımlayarak tepki gösterir ve savunmaya geçer. Antijen saptanan bölgeden değişik kimyasal maddeler salgılanarak alarm verilir ve yardım istenir. Uyarı alınınca bedenin bu bölgesine daha fazla kan gönderilir. Artan kan dolaşımı ile bolca lenfosit, monosit ve diğer lökositler (akyuvarlar) gibi savunma elemanları bölgede toplanır. Yemeklik ve yataklık otlardaki küfler de antijendir ve hastalığın kronik duruma gelmesine neden olurlar. Solunum yollarında yerleşen virüslerin dokulara zararları daha farklıdır. Dışkıdaki endotoksinlerin veya idrardaki amonyağın buharlaşarak atın soluduğu havaya karışmaları tek tek veya bir arada akciğerleri tahriş eder. Sonuçta bu kimyasal maddelerin neden olduğu akciğer yangısı (pnömoni) meydana gelir. Organik toz ve benzeri yabancı maddeler ile tetiklenen bu kronik rahatsızlık, orta ve ileri yaştaki yarış atlarında saptanmaktadır. Düşük performansın solunum ile ilgili nedenlerinin içine larinks (gırtlak) felci de katılır. Bu durumda hava geçişi engellendiği için egzersiz sırasında ıslık sesi duyulur. Ayrıca yumuşak damağın yukarı doğru kalkması, epiglottis denilen ve boğazda bulunan kapak şeklindeki organa ait sorunlar (kistler ve epiglottisin takılıp görevini yapamaması gibi) atın soluk alıp vermesini kısıtlar ve bunlar endoskopi ile tam olarak belirlenir. İnsanlar kendi durumları ile ilgili olarak her zaman koşulları suçlar. Ben koşullara inanmam. Bu dünyada yol alan kişiler, ayağa kalkıp istedikleri koşulları arayan ve bulmadıklarında yaratan insanlardır… George Bernard Shaw 75 Türkiye Jokey Kulübü • • AT SAĞLIĞI •
RkJQdWJsaXNoZXIy ODAzNjM=